Осыдан біраз бұрын әлеуметтік желіні пайдаланатын қазақы ортада, өзбек режиссері Жаһангер Ахмедов түсірген «Самарқанд Әмірі» атты Жалаңтөс батырға арналған фильм туралы біраз айтыс-тартыс пікірлер болған. Тарих жүлгегінен тамыр тартатын киноны кеше көріп шықтым.
Жақсы. Ұнады. Актерлерде өзбектер. (Біз қазақтың ұлы хандарының бірі Абылай жөнінде (Көшпенділер) түсірген фильмде қазаққа түрі келмейтін шет елдік актерлерді шақырып масқара болғанымыз бар). «Самарқанд Әмірінде», тіпті жасауыл, аламан, ханзада, ханымдардың киген киімі , сауыт –сайманы, ұстаған қару-жарағы бәрі салтанатты. Біздің тарихи кинолардағыдай қысы-жазы үстілерінен түспейтін шапан, көнетоз сауыт – сайман емес. Өзбектер Жалаңтөсті тек батыр, қолбасшы ғана емес, ақылдың иесі екенінде көрсете білген. Сарай ішіндегі текетірес, астыртын әрекет, қастандық, сатқындық та фильмде шынайы көрсетілген. Қазақтың кіші жүзі Алшынның Әлімұлы бірлестігінен тарайтын төртқара руынан шыққан Жалаңтөсті өзбектер өз ұлы етіп алған. Оған дау айту қажет емес. Жалаңтөс батыр, қырық жылдың үстінде Самарқанд шаһарының әмірі болды. Жұрт оны, сол дәуірдегі ең жоғарғы лауазым – Аталық баһадүр колбасшы деп атады. Сол аймақтың сойылын соқты. Мүддесін қорғады. Жүздеген керемет ғимараттар, мешіт – медресселер салдырды. Әрине, мұндай абадан азаматты өзбектер өз ұлымыз деп атайды. Ал, біз үнемі қолымызды «кеш сермеп» жүретініміз белгілі. Жарайды «бізің рудың адамын жекешелендіріп алдыңдар» деп өзбектерге дау айтудың қажеті шамалы. Қалай айтсақта, Жалаңтөс батыр екі елгеде ортақ тұлға. Хас батыр, Ұлы қолбасшы. Біз әлі күнге өз асылдарымызды бағала алмай жүрген халықпыз. Неге, алмас қылыштай жарқылдап, елімен жерін басқыншылықтан азат ету жолында құрбан болған Кенесары туралы кино түсіре алмай жүрміз. Ільяс Есенберлиннің «Қаһар» деген романы даяр тұрған сценарий емес пе!
Қазақтың бас қолбасшысы, 103 жекпе-жекте үстем шыққан дарабоз батыры қаракерей Қабанбай жайлы жазылған Қабдеш Жұмаділдің «Дарабоз» романы киноға сұранып тұр ғой. Неге түсірмеске. Қаншама ұлы хандарымыз, орақ ауыз билеріміз, арыстан жүрек батырларымыз бар. Соларды неге экрандап, түптамырынан, қазақылығанынан ажырай бастаған ұрпаққа түсіндірмеске. Қайдан шыққанын, қайда бара жатқанын ажыратып бермекске! Өкініштісі, әзірге біз ешқандай мән-мағынасы жоқ, жыртың-жыртың арзан күлкіге құрылған шалдыр –шатпақ дүниелерді түсіруге тым әуестеніп алдық. Сөз соңында айта кететін бір жайт, түріктермен бірігіп «Жошы ханды» түсіруді аяқтаппыз. Бұл тарихи хикаят, екі жарым ғасырдан астам өмір сүрген , әлемдегі Ұлы империялардың бірі саналатын Алтын орданың негізін қалаушы , ұлы қаған Шыңғыстың үлкен ұлы Жошының өміріне арналған екен. Көп ұзамай экранға шығар. Қалай түсірілгенін көріп, ойымызды сол кезде айта жатармыз. Ал, өзбектердің Жалаңтөс батыр туралы түсірген «Самарқанд әмірі» көруге тұратын кино.
Азаматхан ӘМІРТАЙ
