Әлемде мұнай бағасы құлады. Қазір 63 доллардың көлемінде сатылуда. Сондай-ақ, Еуроодақ һәм Азия елдеріндегі қор биржаларында құнды қағаздардың құлдырауы қатты бел алуда. Мұның негізгі себебі, АҚШ президенті Трамптың сауда «соғысын» бастауында жатыр. Осыдан бірер күн бұрын ғана Трамп 180 мемлекеттің тауарларына 10 -50 пайыздық баж салығын белгілеген. Бұл жағдай АҚШ-тың өзінеде оңай тиіп жатқан жоқ. Соңғы екі күнде Құрама Штаттарындағы ірі компаниялар 5 триллион доллар жоғалтты. Бұл жағдай әлемдік экономикаға кері ықпал ете бастағаны анық. Тіпті әлемдік рецессияға алып келуі мүмкін.
Жарайды, бұл басқа тақырып. Айтқымыз келгені, мұнай бағасының құлауы негізінен мұнайдан түсетін пайдамен күн көріп отырған мемлекеттер үшін жағымсыз жағдай. Соның ішінде біз яғни Қазақстанда бар. Ел бюджетінің 70 – 75 пайызы осы мұнайдан құралатынын және бюджетке мұнай бағасы 70 доллар деп салынғанын ескерсек, қандай зиян келгені көзге көрініп тұр. Бұдан тыс тағы бір мәселе, еліміздің батысында орналасқан «Теңіз», «Қашаған» және «Қарашығанақта» өндірілген мұнайдың 80 пайызы Ресейді басып өтетін Каспий құбыр консорциумы арқылы тасымалданатыны хақ. Бірақ соңғы кезде осы құбырда мұнай айдайтын бірнеше бекеттің Ресей –Украина соғысының салдарынан зақым келгені белгілі. Демек, мұнай тасымалы төмендеді. Демек, елімізге өзге бағыттардағы мұнай тасымалын көбейтуі керек. Мәселен, Атасу –Алашанькоу магистральдық мұнай құбыры арқылы Қытайға да мұнай айдап жатырмыз. Бұл құбырдың өткізу мүмкіндігі жылына 20 миллион тонна. Алайда осы құбыр арқылы Ресейдің 10 мллион тонна мұнайы мен Қазақстанның 1-2 млн. тонна мұнайы тасымалданады. Біз мүмкіндікті өзімізге емес, Ресейге беріп, ұтылып отырмыз. Сондай-ақ, Транскаспи көлік дәлізі бар. Ақтаудан танкерлер арқылы Бакуге жеткізіледі одан ары Баку –Тбилиси –Жейхан мұнай құбыры арқылы Еуропаға барады. Өкінішке қарай, бұл бағытта әзірге 1,5 млн. тонна ғана жөнелтілуде. Әрине, аз. Үкімет алдағы уақытта Баку –Тбилиси –Жейхан құбыры арқыл мұнай тасымалын 20 млн. тонна жеткіземіз деп отыр. Жөн –ақ. Осы бағыттың мүмкіндігі зор. Еуропалық және халықаралық қаржы институттары «Орта дәліз» жобасына 10 млрд еуро бөлуге әзір. Сондай-ақ Түркияда осы бағытқа ақша салуға даяр екендігін жеткізуде. «Кісідегінің кілті аспанда» демекші, Ресейге жалтақтай бермей, осы бағытты дұрыстап қолға алсақ жаман болмас еді. Дегенмен бұл бағытқа да қазір қауіп төне бастады. Ол – Иран мен АҚШ текетіресі. Ақ үй Иранға ядролық бағдарламадан бас тару жөнінде жақында шарт қойып, келісімге келу үшін екі айлық мүмкіндік берген. Егер айтқанға көнбетін болса, бомбылаудың астынан алатынын ескерткені әмбеге аян. Бірақ Иран жағы АҚШ-тың әлімжеттігіне көнбейтінін айтуда және әскерін соғыс жағдайындағы даярлықа көшірді. Көптеген сарапшылар АҚШ-тың Иранды бомбылауы 1 мамырда басталады деп сәуегейлік жасауда. Өйткені 1 мамыр АҚШ-тың Иранға берген уақытының соңғы күні. Қазір АҚШ жағы Таяу Шығысқа стартегиялық бомбылаушы ұшақтарымен әскери кемелерін жақындата бастады. Демек, бір қауіптің шеті қылтия бастағаны белгілі. Әгәрәки АҚШ Иранға қарсы соғыс ашса, тек әскери нысандарды ғана емес, елді әлсірету үшін өндіріс орындарында, мұнай кеніштерінде, теңіз порттарында нысанаға алары хақ. Ондай болса, біздің Касптй теңізіндегі танкерлердің де жұмысы біраз уақытқа тоқтап қалуы мүмкін.Себебі, Иран Каспиден мұнай өндіреді және әскери теңіз флоты бар. Демек, бұл аймақта АҚШ-тың бомбылауынан аман қалмайды деген сөз. Егерде жағдай осылай өзгеретін болса, еліміздің сыртқа мұнай шығару жолдары қиынға айналмақ. Мұнай бағасының құлауы мынау. Соқы үстіне соққы болайын деп тұр. Демек, бюджет тапшылығы жалғаса бермек. Сондай-ақ көптеген әлеуметтік бағдарламалар қысқаруы бек мүмкін.
Азаматхан ӘМІРТАЙ
