Қазақстан соңғы айларда әлемдік саясат картасында бұрын болмаған белсенділігімен көзге түсті. Мәселен, Вашингтонда – Трамппен, Бейжіңде – Симен, Мәскеуде – Путинмен, Душанбе мен Ташкентте – аймақ басшыларымен, Астанада – Әзірбайжан, Эстония мен Түркіменстан президенттерімен Қасым – Жомарт Тоқаев кездесу өткізді. Санулы күндерден кейін Қырғызстандағы ҰҚШҰ саммитіне барады. Ал, бұл кездесулердің Қазақстан үшін маңызы өте зор екені белгілі. Енді осы кездесулер жөніндегі көзқарасымызды нақтылайық.
Бұл шетел сапарлары мен келіссөздер тізбегін жай дипломатиялық әдепке жорысақ – қателесеміз. Өйткені бүгінгі геосаяси ахуалда Орталық Азия – картадағы бос кеңістік емес, алпауыттардың айқасқан мүдделерінің торабына айналған стратегиялық аймақ. Ал Қазақстан – сол аймақтың ең салмақты ойыншысы.
Ендеше сұрақ: Тоқаевтың бұл белсенді дипломатиясы Қазақстанға шынымен пайдалы ма? Әлде бізге жаңа тәуекелдердің есігін ашып бере ме?
Америка, Қытай, Ресей: Тоқаевтың үш сарайдағы сөйлесуі
Тоқаев бір айдың ішінде үш үлкен державаның басшысымен кездесті – мұндай белсенділік Тәуелсіздік тарихында сирек.
Вашингтондағы кездесу – экономикалық жаңа дәуірдің есігі іспетті. 17 млрд долларлық келісімдер, стратегиялық минералдар бойынша әріптестік, Қазақстанды Трамп әкімшілігінің “жаңа сенімді серігі” етуге деген қызығушылық – бұл жай протокол емес, экономикалық салмақ.
Бейжіңдегі саммитте Қытай Қазақстанды «Еуразиялық өткелдің жүрегі» деп атап, сауда, логистика, цифрлық экономика және қауіпсіздік салаларында ынтымақтастықты тереңдетуге ниет білдірді. Қытай үшін Қазақстан — Жібек жолының қақпасы. Қазақстан үшін Қытай — инфрақұрылым мен индустрияға біткен капитал.
Ресеймен кездесу – жеке әңгіме. Мәскеу қазір аймақтық ықпалын сақтап қалудың жаңа жолын іздеп жүр. Ал Тоқаев осы жағдайда Ресеймен тепе-тең қарым-қатынасты қалыптастыруға тырысуда. Экономика мен энергетикадағы әріптестік терең, бірақ саяси қашықтық аңғарылады.
Ең қызығы: Тоқаев үш елдің арасындағы қайшылықтар қылыштай қайралған кезеңде біреудің жағына шықпай, әрқайсысымен тиімді келісім жасай алды.
Бұл — дипломатияның «көпвекторлы» моделі жаңа деңгейге шықты деген сөз.
Орта Азия: интеграция ма, әлде бәсеке ме?
Ташкенттегі кездесуде бес республика басшыларына Әзірбайжан қосылды – аймақ географиясы кеңейіп, ықпал аймағы тереңдей түсті.
Орта Азия соңғы 30 жылда алғаш рет:
– ішкі кикілжіңдерін азайтып,
– транзиттік дәліздерді біріктіріп,
– ортақ сыртқы саясаттың контурын қалыптастыра бастады.
Тоқаевтың “аймақтық интеграцияны тереңдету” туралы ұсынысы – жай дипломатиялық этикет емес, стратегиялық жоба.
Себебі Орталық Азия бүгінде: Біріншіден, 80 миллионнан астам халқы бар нарық, Екіншіден, мұнай-газ қорлары мол аймақ, Үшіншіден, сирек және стратегиялық металдардың алтын кені,Төртіншіден, Қытай–Еуропа арасындағы ең қысқа транзит жолы, Бесіншіден, Түркиядан Қытайға дейін созылатын Түркі әлемінің жүрегі.
Бәсеке – сол үшін.
Қытай да, АҚШ та, Ресей де, Түркия да, Еуропа да, Араб әлемі де – бәрі осы аймақтың болашағына үміткер.
Ал Қазақстан сол бәсекенің дәл ортасында тұр.
Қазақстанның ұтары не??
Экономикалық мүмкіндіктер
АҚШ, Қытай және Еуропамен келісімдер – жаңа инвестициялар, жаңа өндірістер, жаңа нарықтар.
Стратегиялық минералдарда Қазақстан қазір “жаһандық ойыншыға” айналып барады.
Транзиттік дәліздер Қазақстанға тұрақты кіріс пен логистикалық артықшылық береді.
Геосаяси мәртебе
Көпвекторлы саясат “бейтараптық” емес – бұл белсенді баланс саясаты.
Қазақстан өз позициясын нығайтып, Орталық Азиядағы басты келісім модераторына айнала бастады.
Қауіпсіздік пен тұрақтылық
Аймақтағы су дағдарысы, транзит, шекаралық қауіптер, климат мәселелері – мұның бәрі жеке шешілмейді.
Ташкент саммитінде көтерілген ортақ қауіпсіздік форматтары – Қазақстан үшін маңызды қорғаныс.
Алайда тәуекелдер де жоқ емес
Бейбіт дипломатияның артында күрделі есеп бар.
Бірінші, АҚШ-пен жақындасу – Бейжің мен Мәскеудің күдігін оятуы мүмкін.
Екінші, Қытаймен терең интеграция – экономикалық тәуелділіктің күшею қаупі бар.
Үшінші, Ресеймен серіктестік – санкциялық қысымның көлеңкесі.
Төрінші, Орталық Азия интеграциясы – ішкі бәсекеге (су, шекара, транзит) әкелуі ықтимал.
Тоқаевтың ең үлкен шеберлігі – осының бәрін тең ұстауда.
Қазақстанның дипломатиялық формуласы
Соңғы айларда байқалған дипломатиялық серпін — Қазақстанның сыртқы саясатындағы жаңа кезеңнің бастауы. Тоқаев бұл арқылы:
– экономикалық базаны кеңейтіп,
– аймақтық ықпалын арттырып,
– халықаралық аренада тең салмақты ойыншыға айналып,
– үш алпауыттың ортасында өз жолын таңдай білгенін көрсетті.
Қазақстан үшін бұл – жай дипломатия емес, ұлттық мүддені қорғаудың жаңа архитектурасы.
Ендігі міндет – осы мүмкіндіктерді ішкі экономика мен қоғамға нақты пайдаға айналдыру. Дипломатия жол ашады, бірақ сол жолды біз тиімді пайдалана аламызба? Бар гәп сонда!
Сейсен ӘМІРБЕКҰЛЫ
Dodanews.kz
