Мен осы желі беттерін шолып отырсам, қазақпен өзбектің бақастығын байқаймын. Өзбек сәл озса қазекең ауырып алабұртып кетеді. «Әне өзбектер озып кетіп барады» деп мойып тұрғаны.
Оны көріп «бұндайдың не қажеті бар» деген ой келеді, өзбек күндес па еді. Менің ойымша бізге қайта бұл өзбекті қолдау керек ау….
Бауырлас, түптес, тамырлас демей тұра тұрайын. Оның себептері көп.
Бізге өзбек мемлекетінің баяндылығын, оның іргесінің беріктігін тілеуіміз керек сияқты.
Стратегиялық, геосаяси, экономикалық, тұрғыда біз үшін ең абзалы осы.
Мен өткенде бір жазбаларымда жаздым. Нағыз өзбектер Өзбекстанның Жизақ облысы, Тәшкен өңірі, Қашқодария, Сурхондария өңірлерін мекен етеді. Олар әлі күнге шейін мыңғыртып мал бағады, көкпар тартады, қымыз ішеді дегендей.
Егер наурыз айында жолыңыз түсіп осы Қашқадария өңірлеріне бара қалсаңыз, олардың наурыз тойын мерекелеу дәстүрі біздің Кеген, Арыс аудандарында өтетін наурыздан айырмасы шамалы ғана болатындығын көресіз.
Күрес, кір көтеру, ойын – сауық, көкпар тарту бәрі сол біздегідей.
Осы өзбектер біздің жақын бауырларымыз болады.
Мен бұл жерде оларды «өзбек өз ағам» деп жақындатпай – ақ, былай айтайын; біз қазақ атауын алмай тұрғанда өзге жұрт бізді өзбек дейтін. Сондықтан өзбек дегеніміз біздің өз атауымыз болады. Енді біздің өзбекпен жақындығымызды өзіңіз осыдан – ақ аңғара беріңіз.
Біз бұл қазақ деген ұлыстық атауды кейін иемдендік.
Жалпы, Бұқара, Самарқан, Шаш қалалары парсы өркениетінің бесігі болғасын, бір кезде ол ара күллі Орта Азия үшін сауда – саттық, білім, өнер, қолөнер, киім үлгілерін тігетін жер, руһани дін орталығы болды.
Парсы тілі 20 ғасырға шейін Орта Азияның ортақ тілі болатын.
Тіпті сонау башқұрт қайраткері Ахмет Заки Уалидилер кезінде Ташкенге барып оқып, білім алуды армандап, арапша – парсыша үйреніп сол тілде бәйіт айтудан сайысатын. Ол кезде парсы тілі білімнің тілі еді. Ал қазақ зиялылары Тәшкеннен шықпайтын.
Енді осы ұлы парсы өркениетінің бүгінгі мұрагерлері — Өзбекстан тәжіктері болады.
Олар әлі күнге шейін Өзбекстанның белді қалаларында саны 80 – 90 % ға шейін көлемді ұстайды.
Баяғыда, 20 ғасырдың 30 жылдары Совет өкіметі Өзбекстанға орнағанда, Сталинмен жақын Юлдаш Ахунбабаевтың сөзі жүріп Өзбекстан өзбек мемлекеті боп орнығады.
Оған іле сарттардың ақсақалдары қарсы шығып Тәшкенге келген Буденныйдан Сталин жолдасқа хат жолдап «Сталин көсем, біз сарт деген халықпыз, өзбек емеспіз, өзбек дегеніңіз анау қазақ, қарақалпақ сияқты сығыр көшпелі халықтар, бізге сарт деген өз атауымызды қайтарыңыз, қиянат қылмаңыз» деп дат қылған болатын.
Алайда Сталин сарттардың ол хатын артына да қыстырмады.Сталинге өз ішінен екінші Иранның түкке де қажеті жоқ еді. Ахунбабаев одан соң Өзбекстанда тұратын бүкіл халықтарды өзбек қылып жаздырды.
Өзбекстанда сол Юлдаш Ахунбабаевтың тұсынан бергі бірінші секретарь Шараф Рашидовке шейін Өзбектендіру процессі жүрді.
Қазақстанда сол тұста Қонаев соңғы қазақтан орыс жасап шықпақ боп әлектеніп жатқанда Өзбектің партия секратарлары оған сырттай кеңк – кеңк етіп күліп «әгар рус болмақ болсаң алдымен қозоқ бол» деп өздерінің бір ұлт құрау саясатын жалғастыра берді.
Олардың бұл саясаты өз жемісін берді де, Өзбекстанда тұратын миллиондаған тәжіктер, өзге ұлыстар одан соң өзбек болды.
Жалпы, Өзбекстанда ескі селжүк, қарлұқ, саманид өкілдері, түрікпеннің қалдығы, парсының өзге ел білмейтін тармақтары өмір сүреді. Олардың әлі күнге шейін іздері бұл елде сақталған.
Қазіргі Өзбекстанның көршілес отырған әр ауыл – қышлағы әлі өзара әртүрлі диалектте сөйлеп, бірін – бірі әзер түсініседі.
Өзбек басшылары солардың бәрін өзбек деген бір туға жығып бір ел құрап отыр.
Әйткенмен, Парсы компоненті мың ғасырлық өміршең бір мықты құрама. Бүгінгі Өзбекстанды мекендеген автотохтонды миллиондаған тәжіктер сыртта өзбекше сөйлегенмен, үйлерінде өз ана тілдерінде сөйлейді. Тәжіктер өз махалалларында, өз мешіттерінде, базарларында мұрттары бұзылмай сол қалпы отыр.
Яғни тәжіктердің руһы ол жерде әлі түбегейлі жығылған жоқ.
Оны Иран жақсы біледі. Осы Иран тағы Бұқараны өз бөлшегі деп санайды.
Ал енді келешекте Иранның қолдауымен ол жерде тәжіктердің ұлттық сана сезімі оянып, олар құтыратын болса не болады десеңіз….
Тәжікстанда 10 млн тәжік, Ауғанстанда 12 – 15 млн тәжік, Өзбекстанда да шамамен сонша. Тәжіктер қазір әлемдегі демографиялық өсімі сұмдық күшті боп тұрған халық.
Соның бәрін ескере отырып егер ол жерде қазіргі бауырлас өзбек әлсіресе Қазақстанмен шекаралас жерде, күнгейде, саны 40 – 50 млн болатын Сартстан немесе екінші Иран мемлекетінің пайда болу қаупі бар. Ол әбден мүмкін.
Бір сөзбен айтсақ, өзбек бұл жерде өз мемлекетін құру жолында жеңілмеуі керек және оған бұл жерде қазақ көмектесуі керек. Егер өзбек өз мемлекетін құруда тәжікке жеңілетін болса, тәжік мәселесі келешекте біздің мәселе боп шыға келеді.
Ал Орта Азияда меніңше бұндай геосаяси өзгерістер бізге түкке де қажеті жоқ.
Жалпы Иран мен Тұранның тарихи текетіресі мың жылдан асады. Бұл бір бітпейтін майдан. Бұндай геосаяси жағдай жанымызда орын алса тағы да қазақ пен парсының өзара тайталасы да сонша уақыт жалғасады.
Анау алақандай Тәжікстанның өзі қасындағы Қырғызстанның басына күнде әңгіртаяқ орнатады. Тәжік күшейіп біздің көршіміз болатын болса, бізден де тыныштық кетеді.
Сондықтан біз үшін іргемізде, тілдес Түрік (Өзбек) мемлекетінің тұрғандығы, оның нығайғаны, күшейгені тиімді болмақ деген ойдамын. Мені безбүйрек дерсіз, бірақ маған тек осындай геосаяси жағдай ғана ұнайды.
Осындай себептерді ескере отырып қазақ үшін Өзбек мемлекетінің баянды болуын тілеуден басқа нәрсе қалмайды.
Ал Қарақалпақты қолдап өзбекті әлсірету, өзбекке тағы басқалай кедергі қою тек қана өзбек мемлекетін әлсірете береді.
Сондықтан мен қарақалпақты о бастан қолдамадым және қолдамаймын.
Қарақалпақ мәселесі жалпы екі ағайынды халықтың (өзбек пен қазақтың) арасындағы бір оттай мәселе.
Олжас ӘБІЛДІҢ ФБ-дағы парақшасынан
