Қырғызстанда Социал-демократиялық партия өкілдерінің, соның ішінде бұрынғы президент Алмазбек Атамбаевтың ұлы Қадыр Атамбаевтың ұсталуымен аяқталған арнайы операция елдің ішкі саяси кеңістігін тағы да шайқалтып өтті. ІІМ бұл адамдарды билікті құлатуға шақырды, сайлаудан кейін жаппай тәртіпсіздік ұйымдастыруға дайындалды деп айыптаса, оппозициялық орта бұл оқиғаны биліктің кезекті «күш көрсетіп, қарсыластарын бейтараптандыру» амалы ретінде қабылдап отыр.
Бұл жағдайды Қырғызстанның ішкі саясатына тән циклдік турбуленттіліктің жаңа кезеңі деп атауға болады.
Қырғызстандағы «сайлау және дағдарыс» дәстүрі
Қырғызстан соңғы жиырма жылда биліктің бірнеше рет түбегейлі қайта бөлінуін бастан өткерді:
2005, 2010 және 2020 жылдар елдегі саяси күштердің түбегейлі өзгеріске ұшыраған, митингілер мен төңкерістер арқылы билік алмасқан жылдар.
Жогорку Кенеш сайлауынан кейін осындай ахуалдың қайталануы — елдің саяси архитектурасының әлі де толық орнықпағанын көрсетеді. Әрбір сайлау нәтижесі билікке қарсы наразылық тудыруы мүмкін, ал әрбір наразылық елді жаңа дағдарысқа кіргізіп жібереді.
Соңғы операция да сол ескі сценарийдің жаңғырығына ұқсайды:
сайлау → наразылық қаупі → қауіпсіздік құрылымдарының әрекеті → саяси элитаның қайта топтасуы.
Атамбаев факторы: жеке тұлғалық тартыс мемлекеттік деңгейге әсер етуде
Алмазбек Атамбаев – Қырғызстан саясатындағы ең қарама-қайшы тұлғалардың бірі.
Бір кездері өзіне дейінгі билікті құлатуға қатысып, кейін өзі ел тізгінін ұстап, кейін сол жүйенің құрбанына айналған саясаткер.
Оның отбасының биыл мәжбүрлі түрде үйден шығарылуы, енді міне ұлының тұтқындалуы – бұл тек қылмыстық іс емес, саяси сигнал.
Қазіргі билік бұрынғы президент ықпалындағы кез келген ортаны әлсіреткісі келетіні анық.
Атамбаевқа қатысты әрбір іс — елдегі элиталық қақтығыстың айнасы. Бұл жеке тұлғаның қудалануы ғана емес, билікке жақын және билікке қарсы топтардың ұзақ жылдар бойы тоқтамай келе жатқан саяси күресінің жалғасы.
ІІМ келтірген айыптардың салмағы: шын қауіп пе, әлде алдын алу әрекеті ме?
Күш құрылымдарының хабарламасы өте ауыр айыптауларды қамтиды:
- әкімшілік ғимараттарды басып алу
- антиконституциялық үндеулер
- телестудияларға шабуыл жасау жоспары
- қару-жарақ пен гранаталардың табылуы
- қылмыстық топтармен байланыс
Бұл айыптар, егер нақты дәлелдермен бекітілсе, Қырғызстан үшін шынымен де қатерлі сценарий қалыптастыруы мүмкін еді.
Алайда елдің саяси тарихын ескерсек, мұндай айыптар көбіне саяси қарсыластарды бейтараптандыру үшін жиі қолданылған. Сондықтан қоғамның бір бөлігі бұл оқиғаны қауіпсіздік үшін жасалған шара ретінде қабылдаса, екінші бөлігі — биліктің күшейіп, оппозицияны шектеуі деп түсіндіреді.
Қырғыз саясатындағы шын қауіп пен саяси манипуляцияны ажырату көбіне мүмкін болмайды. Өйткені екі элемент те қатар жүреді.
Геосаяси өлшем: Бішкек неге тұрақсыздықтан қорқады?
Қазіргі Қырғызстан:
- экономикалық дағдарысқа жақын,
- еңбек миграциясына тәуелді,
- сыртқы ойыншылар (Ресей, Қытай, Түркия) арасындағы ықпал үшін күрестің ортасында тұр.
Осындай жағдайда кез келген ішкі тұрақсыздық:
- инвестициядан айырады,
- геосаяси тепе-теңдікті бұзады,
- қоғамдағы фрагментацияны арттырады,
- сыртқы ойыншылардың араласу ықтималдығын күшейтеді.
Сондықтан билік үшін митингілерді алдын ала басу – тек саяси емес, стратегиялық қауіпсіздік шарасы.
Мәселенің түп-төркіні – институттардың әлсіздігі
Қырғызстанда саяси тұрақсыздықтың басты себебі — тұлғалар арасындағы күрес емес.
Ол – мемлекеттік институттардың әлсіздігі, сайлауға сенімнің төмендігі және билік тармақтарының балансының болмауы.
Сайлаудан кейін наразылықтың туындау ықтималдығы неге жоғары?
Себебі қоғамның бір бөлігі дауыс беру нәтижесіне ешқашан сенбей келеді.
Ал сенімсіздік — тұрақсыздықтың ең үлкен қозғаушысы.
Қазіргі ұсталымдар – сол әлсіз институттардың салдары.
Билік күшейген сайын оппозиция радикалданады, оппозиция радикалданған сайын билік қатаяды. Бұл шексіз шеңбер.
Қырғызстан жаңа дағдарыс шегінде тұр
Қырғызстанда Атамбаев жақтастарының ұсталуымен басталған бұл іс – жеке тұлғалар арасындағы тартыс емес, елдің ұзақ жылдар бойы созылып келе жатқан саяси тұрақсыздық хроникасының жаңа тарауы.
Елдегі билік үшін басты сұрақ:
осы жолы жағдайды басқару бақылаудан шығай ма, жоқ па?
Ал оппозиция үшін сұрақ өзгеше:
бұл репрессия ма, әлде шынайы қауіптің алдын алу ма?
Қырғызстандағы келесі айлар елдің саяси болашағы үшін шешуші кезеңге айналуы ықтимал.
Сейсен ӘМІРБЕКҰЛЫ
Dodanews.kz
