ДИРИЖЕР

Алан Алматыда туған., К. Байсеитова атындағы музыкалық мектепте оқыған.. Әке шешесі музыканттар… Әжесі Ғазиза Жұбанова да арғы атасы Ахмет Жұбанов.. Ахаң Ұлы Тұлға… Кезінде Қызғаныш пен Күншілдіктің , Сальерииз мен Карьеризмнің кесепатынан зардап шеккен .. құсалықтан тұншығып өмірден ертерек өткен тұлға.. Ол Ұлттық Опера және Балет театрының, Құрманғазы атындағы Халық аспаптар оркестрі мен Консерваторияның ірге тасын қалаған қазақтың бір туары.. А. Жұбанов XX ғасырдағы Қазақтың Моцарты болса Сальерилер коммунист атын жамылған ши бөрілер еді..

Аланды Әлемдегі музыканттар біледі, бас ұрады,қадірлейді, қастерлейді..

Дүние жүзінде алпауып мемлекеттер аз емес. Алайды есім сойы алты құрылыққа машхұр кішкентай елдер бар. Соның бірі Австрия.. Ия.. ия… Моцарттың Отаны.. Бүткіл Ел сол Моцартпен мақтанады… марқаяды… Венадағы әр көше, әр квартал, әр ғимарат ән салып , опера айтып тұрғандай.. Мұнда тек Моцарттың елесі емес Бетховен, Вивальди, Вагнер, Шопен,Шуберт,Штраус, Глюк,Малер , Гайдн,Брамстың басқан ізі сайрап жатыр..Вена музыка әлемінің Меккесі… Біздің Алан осы Венада оқыды..

Бір қызығы Ахмет Жұбанов бала кезінен музыкаға әуес боп өсті.. Ақтөбе мен Орал, Атырау мен Маңғыстау Құрманғазы мен Даулеткерейдің, Дина мен Сейтектің домбырасын дабыра ғып, күйлеріне күйіп жанған өлке деуге болады..Ахан міне осы өңірден. Бала кезден домбыра тартып балалайка шерткен скрипканың құлағында ойнаған Ахмет .. оқуға түскен соң Неваның жағалауында .. кешегі Петербордың бар асылын бойына сіңіріп музыка әлеміне шомылса немересі Венеда дәл сондай күй кешкен.. Сүлтанмахмұд Торайғыров » Қараңғы қазақ көгіне өрмелеп шығып күн болам» дегендей Ахмет Жұбанов әлемдік композиторлардың ілімін оқып білімін тоқып олардың шығармаларын Қазаққа танытса.. көргенін еліне жеткізсе деген… Ал Жұбановтың ұрпағы Европаға қазақты паш етіп Абайды аспанға шығарған алғашқы қазақ….

Абай операсының алғашқы көрінісі…Айдар мен Ажардың махаббат үшін отқа күйіп … соқыр тобырдың .. екі ғашықты қолға түсірген сахнасы…

Оркестр бір қобалжып бір толқиды.. Ару Ажардың аппақ жүзіндей… Дірілдейді.. дүрсілдейді..Ғашық жанның кеудесі алқынғандай ..көтеріліп басылған….жүрегінің лүпілі , шерменденің бар құпия жан сырын жасыра алмай білдірткен..жан азабы секілді… кемеріне симаған саз… Ия ..Саз тек Наз бар жерде ғұмыр кешеді екен ау… Солай…солай… музыка тек махаббаттан басталады…

Мына құйқылжыған скрипка мен труба, вольторно мен Вилончель осылай дейді… Мың сан әуен… түрлі түсті әуез.. Апырма ай… музыкада түс жоқ қой…Бұл сонда не ??? Жо жоқ… Музыкада бәрі бар… Суретшінің мольбертінде неше түрлі .. сан алуан бояудай музыкада рең бар…Мың миллион құбылыс…

Бұл көрініс Айдар мен Ажардың трагедиясы емес – әлемдегі бар ғашықтың дертіндей.. Ия… миыңа, өн бойына , денеңе, басыңнан башпайына деин жаймен ғана …ауған бұлттай .. болмаса ерінбей еніп бара жатқан электр тоғындай… Немесе көктемеде көкек келіп .. бұлбұл құстар сайрағанда ақ бұлттар мамыра жай маңып бара жатқан тәрізді….Бұл әуен осылай… тұла бойынды дір еткізеді.. дірілдетеді..Тайыр ақын айтпақшы…

Мың мың қолдар

Миллион милар

Милар миллион қимылда..

Миллион толқын,

Толқын миллион

Толқындата қимылда..

Мына әуен осы өлеңге болмаса төрт жол шумақ бұл әуенге қосылғандай…өрілген қамшыдай бір тұтас… Өн бойыңа сара ала саздан Сәуле тарайды.. Себебі оркестрдегі 90 музыканттың бұл тактыда сын сәтінде саған айтқан жүрегінің сәлемі жатыр.. Әр аспапта .. хас шебердің саусағының ұшында .. мынау аппақ әлемге деген ыстық ықылас … болмаса ессіз ғашықтың ерсі қылығындай еркелік бар.. Неткен Музыка …!! Ұлы Құдірет …!!Түсіне білген адамға Алланың сиы…осылай болар бәлкім..

Бұл Аланның өмірі, өлеңі,өнері,болмысы.. жан жүрегі… философиясы…

Дирижер симфония мен операның әкесі… Композитор қағазға түсірген нотаны тірілтетін Тұлға… Оған жан беретін де қан беретін де осы адам..Кинорежиссердің фильм түсіргеніндей, суретшінің сурет салғанындай, ақынның өлең, композитордың саз шығарғанындай…

Дирижердің таяғының ұшына Адамдық пен Адалдық, Махаббат пен Мейірім , Дархандық пен Даралық ұя салады.. Дарындының ұясында Береке мен Мереке мекен етеді…

Аланның алғашқы ұстазы Төлепберген Абдрашев үйреткендей оның бойында домбыраның үні, сырнайдың сазы, сыбызғының сарыны, қобыздың зары бар..Алан Құрманғазы, Даулеткерей, Сейтек пен Динаның Ахмет пен Нұрғисаның аманатын арқалап жүрген жігіттің бірі..Ол 20 жасында Загребтағы конкурста лауреат болды… Іле шала Копенгаген мен Тронто( Италия) қаласындағы конкурстан соң жас дирижерді Чайковскийдің » Пиковая дама » операсына дирижерлыққа шақырды..

. Желсіз түнде жарық ай…

Бұл өлеңнің авторы И. Гете.. Франкфуртта туып өскен дүлдүл ақын.. Философ..

Абай да сондай философ…

. Ал операға оны қосқан Ахмет Жұбанов ..

Бір сәт көңіл бөлсеңіз…

Желсіз түнде жарық Ай… Сәулесі суда дірілдеп.. Ауылдың маңы терең сай .. Тасыған өзен гүрілдеп…

Құдай ау бұл таныс ауылдың суреті ғой… жо жоқ.. бұл жас сулудың жо жоқ хас сулудың ғашық болар шағындай шат емес пе? Жел – ғашықтың келер сәті.. сәулесі суға дірілдеген Ай емес бұл Арудың көзіндегі діріл қаққан нұры ғой…

Біздің Алан бұл құпияның кілтін Майнингенге ( Германия) осылай білді.. Жас дирижерды Гете мен Бетховеннің еліне немістер театрға шақырған..Көркемдік жетекші орынтағына…25 ке толар толмас жігіт үшін бұл үлкен мақтаныш хәм зор жауапкершілік болатын.. Алан мұнда Моцарт пен Бетховенді, Шуберт пен Штраустың , Малердің симфонияларымен сахнаға шығарды. Жұбановтың немересі бұл театрда оннан астам спектакльге дирижер болды… Вагнердің » Летучий голландец»,» Штраустың «Соломеяі»,» Вейбердің» Еркін мерген»- Вольный стрелок», Моцарттың Фигароның үйленуі» Гоффманның » Ертегілері».,Вердидің » Трубадур» т. б операларды сахнаға шығарды..

Кейде Уақыт деген құдіреттің , Тағдыр атты Тәңірдің таңғажайып ісіне таң қаласың… Гетені қазаққа танытқан Абай болса оны сахнаға шығарған Ахмет … Ал Жұбановты әлемге паш еткен Алан Оңтүстік Тюренгтің сахнасына Абайды алғаш қойды…

,2012 жыл Қазақ музыка тарихында бұл қойылым әлі талай айтылуы керек..Ал Астанадағы Опера және Балет театрына Абайдың қайта оралуы үлкен қуаныш еді… Оның режиссері атақты итальяндық Джанкарло Дель Монако болды.. Бұл операны Алан қайта өзгертті.. қайта жазды… кезіндегі шала шарпы жазылған партитураның ырғағы, темп ритмі, мән мағынасы ноталардың кате басылуы мұқият қарамауынан болса жас дирижер осыған өте мән берді…

Күпі киген қазақтың қара өлеңін

Шекпен жауып өзіне қайтарам .. «

деп Мұқағали айтқандай ұлы Абайды Алан қайта өзгертті..

Абай- Ахмет -Алан… қазақ мәдениетіне, руханиятына осылай інжу маржан шашты.. Асыл тастың жарығы қазір мыңдаған тыңдарман мен көрерменнің жанына Нұр , санасына Сәуле сеуіп Сезім деген терезені ашқаны зор Қуаныш хәм Мақтаныш екені рас..

Баяғыда Лос Анжелесте Ресейден келген Консерватория бітірген Лена деген қызбен танысқам.. Үлкен шахарға келгелі 4-5 жыл бопты… Жалақысы жеткілікті.. өзіне дән риза … Сондағы жұмысы нота көшіру.. Музыканттарға партитураны нотаға түсіріп береді… Және сол ісіне яғни Библиотекарь деген мамандықты мақтан тұтатынына көзім жетті.

..Алан болса …бүгінгі таңда Қазақ деген Халықтың Тарихын, Тағдырын, Тауқыметін, Өлеңі мен Өмірін өзге жұртқа жар салып жүр…

Мен Нұрғиса көкеміздің қалай дирижерлық таяқшамен көрерменнің көзін шұқып көңіл ашқан кештерінің куәсі болғам… Құдды Аспаннан аяғы салбырап түскен Әзіреил секілді… Қандай музыкант болмасын Нұрағамның сұсына шыдамай төмен қарайтын.., Алан қазір дәл солай… Екі қолы ербеңдемейді.. Керісінше екі қолы Екі Дүниені Көк Тәңір мен Жер бетін тербетіп тұрғандай.. Саз ойнап тұрған әр аспаптың қасында тұрғандай …естиді, елтиді, елең етеді, байқайды, бақылайды, бағалайды… Біресе құлаш сермеп сонау көкке көтерілсе енді бірде ауфтактіге ауысып қайта шегінеді.. Сосын ширық атып қос қолы қайта қайта ауаны қармайды.. Жо жоқ… Бұл ауаны бос қармау емес бұл Самғау… Маң даланың ерке құсының осылай қанат жаюы..

Бала кезде қорадағы бұрышқа қарлығаштың ұя салғанын талай көргем.. Әкеміз оған қуанатын… ырым қылатын.. Кейде сонда Қарлығаш тұмсығымен тістелеп қара балшықтан қарайтып ұя салғанын байқамай қалатынмын.. Ұясы жып жылы, әдемі үйшіктей болатын.. Дирижер де дәл солай… Әр нота, әрбір партитура, ария.. хор бәрі бәрі сиқырлы таяқшада…

Алан бұған оңай жеткен жоқ… Өзі айтқандай оқып жүргенде ол жігіт боп қызға барып қыдырған … болмаса Венадағы сан алуан сыраханаға бас сұқпай …салт жүріп саяқ өскен өрім жігіт… Уақытының барлығын тек музыкаға құрбан еткен Ер Тұлға…Адамның адамдығы мен азаматтығы ең алдымен өзгені емес Өзін жеңуден басталады.. Бұл Жеңіс кім көрінгеннің қолынан келе бермейтіні тағы рас… Қазақша айтқанде Іліде біреу… Алан сол біреу…Жалғыз аяқ соқпақпен саяқ жүрген Салт атты..

Кезінде өзі өсірген, баулыған, бірге жүрген , дәмдес болған дос жаранның бәрі дерлік сатқанда … мына өмірден баз кешіп не істерін білмей … басын Тауға ,Тасқа ұрғанда ..бар дүниеден көңілі қалып шекара асып шетелге кетсем деген Ахметтің Арманын оның ұлы бүгінде іске асырған..

Бірақ Аланның алға қойған мақсаты мүлде басқа..

Алан Бөрібаев бүгінде

Қазақстанның еңбек сіңірген қайраткері, Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығының лауреаты. «Астана Опера» мемлекеттік опера және балет театрының бас дирижері, Ирландия радио және теледидарының Ұлттық симфониялық оркестрінің бас дирижері әрі көркемдік жетекшісі.

2002–2007 жылдары Астана симфониялық оркестрінің бас дирижері қызметін атқарды. Сол кезеңде Германиядағы Майнинген театрының музыкалық жетекшісі болды. 2006–2011 жылдары Швециядағы Норрчёпинг симфониялық оркестрінің және Нидерландтағы Брабант оркестрінің бас дирижері қызметін атқарды. 2014 жылдан бастап Жапонияның Осака қаласындағы Japan Century Symphony Orchestra ұжымының бас қонақ-дирижері болды. 2015 жылдың наурыз айынан бері «Астана Опера» ГТОБ-ының бас дирижері болып, театр сахнасында А.Жұбанов пен Л.Хамидидің «Абай» (2015), Дж.Пуччинидің «Мадам Баттерфляй» (2016), Ж.Бизенің «Кармен» (2017), Дж.Пуччинидің «Турандот», Дж.Россинидің «Севильдік шаштараз» (2018) операларын сахналады; сонымен қатар Г.Малердің Екінші, Бесінші және Сегізінші симфонияларын, К.Дженкинстің «Shine Astana» салтанатты одасын орындады.

Ол Дрезден филармониясы, Берлин неміс симфониялық оркестрі, Бирмингем симфониялық оркестрі, Миландағы Дж.Верди атындағы симфониялық оркестр, Хельсинки, Осло филармонияларымен қоян қолтық жұмыс жасап жүр..Лондон және Роттердам филармониялық оркестрлерімен, Лейпциг Гевандхаузы оркестрімен, Мельбурн және Балтимор симфониялық оркестрлерімен, Токио симфониялық оркестрімен өнер көрсеткен Өрен..

2011 жылдан бастап Ресейдің Үлкен театрымен шығармашылық байланыс орнатып, С.С.Прокофьевтің «Үш апельсинге құмарлық»..П.И.Чайковскийдің «Евгений Онегин», В.А.Моцарттың «Сиқырлы флейта» операларына дирижер болды…2013 жылы Тель-Авивтегі Үлкен театрдың гастрольдік сапарында П.И.Чайковскийдің «Евгений Онегин» операсының 10 қойылымын басқарды. Сондай-ақ, 2014 жылы Германия, Австрия, Швейцария қалаларында өткен гастрольдік турға қатысты.

Дирижер ретінде еуропалық елдер мен Жапонияда қазақстандық композиторлардың шығармаларын алғаш рет орындады.

Бұл шығарма өте күрделі де жауапты… Бұл Малердің 8 симфониясы…Мың адамдық симфония деп те аталады… Ия .. ия… Абай айтқан». Мың мен жалғыз..» Тағы да бас шайқайсың… таң қаласың… Екі дүние екі әлем… Бірі Венадағы Талант та енді бірі Қарауыл төбедегі Даланың Дарыны… Екеуі де Мың мен Жалғыз.. Малер өз заманының соңғы романтик композиторларының бірі де бірегейі.. . Ол рас… Бірақ 8 симфония бұл Данте

жазған » Божественная комедиясы».. яғни Құдай комедиясымен болмаса Рафаэльдің» Сикстіңнің Мадоннасыдай» жо жоқ бұл архитектурадағы Египет Пирамидасы іспетті үлкен Шығарма… Мұнда хор да оркестр де жетерлік.. Біздің Алан Астанадағы Опера театрында осы симфонияны қойды .. 1200 орындаушылар қатысқан шығарманың Шыңға көтерілгенінде …Өнер деген Өзеннің ортасын қақ жарып бара жатқан Ұлы кеменің Капитаны біздің Алан болатын..Егер

Елде дайын тұрған хор , капелла аз болса Алан әр ұйымға зер салып жер жерден су түбінен маржан терген мамандай әрбір ұйымды жеке жеке дайындады, тыңдады, тексерді..Біресе балалар хоры

біресе капелла одан басқа Итальяндық музыканттар енді бірде 400 адамдық оркестр… Әр музыканттың өз партитурасы өз темп ритмі .. өзі ұшатын, қалқитын аспаны, бар… Міне сол Көкті бағындырған Дара Тұлға осы біздің Батыр..

P:S Қазақта жолбарыстың күшігін Алан деп атайды.. Ал, біздің Алан бүгінде музыка әлемінің нағыз Жолбарысы болған жігіт..

Талғат Теменов

кинорежиссер, сценарист Қазақстанның Халық артиси