Арал тағдыры әлі де ешкімді бейжай қалдырып отырған жоқ. ХХ ғасырда адамзат қолымен жасалған экологиялық апаттың зардабы бүгін ертең жойыла қоймайтыны әмбеге аян. Бірақ Арал жағасында отырған өзге елдерге қарағанда Қазақстан Арал теңізі үшін қолынан келгенін жасап отыр деуге болады. Қазір теңіздің бөлініп қалған Кіші Арал деген тұсы суға біршама толды деуге болады. Ол маңда балық шаруашалығы қайта өркендей бастады.
Мәселен, Су ресурстары және ирригация министрлігі хабарына қарасақ, өткен жылы Аралға 2,6 млрд текше метрге жуық су барған. Бұл бұрнағы жылдармен қарағанда әлдеқайда көп. Дегенмен биылдан бастап су мәселесі қайтадан қиындай бастауы бек мүмкін. Оның басты себебі, биыл Ауғанстан мемлекеті Күш –Тепа каналының құрылысын аяқтады. Каналдың ұзындығы 100 шақырым. Ауғандар Әмудария өзенінің суын соған бұрмақ. Демек, дарияның 40 пайыздық суы енді Өзбекстан мен Түркіменстанға бармай ауған даласына қарай кетпек. Әлбетте, мұның Қазақстанға «қанша қатысы бар?» деген сұрақ туындары хақ. «Қатысы бар» – деп айта аламыз. Әмудария суы азайатын болса, Өзбекстан жағы Сырдариян суын өздеріне көбірек бұрып алуға тырысатыны хақ. Онда Кіші Аралға баратын су күрт азаяды. Сондай-ақ, Оңтүстік Қазақстан мен Қызылорда облысындағы дихандарда су тапшылығын көреді. Бұл үлкен мәселе. Ауғанстандағы Талибан үкіметі су ресурстары мен трансшекаралық өзендер бойынша халықаралық келісімдердің ешқайсысына қатыспайтынын ескерсек, Орта Азия республикалары ол елмен су мәселесін бөлісу туралы келісімге келуі қиынға соқпақ. Онда, Аралды сақтап қалу үшін қайтпек керек? Бұл жерде сонау Кеңес заманынан бері айтылып келе жатқан Сібір өзендерін Орта Азияға бұру жөніндегі ұсыныстарды тағы бір електен өткізуге тура келеді. Бір еске сала кететін жайт, кезінде Қаныш Сәтбаевтың арқасында «Ертіс – Қарағанды» каналы салынып, 1971 жылы пайдалануға берілгені белгілі. Арнадан жылына 2 миллиапрд текшеметір су өтеді. Осы каналды Аралға қарай неге созбасқа? Есеп бойынша мүмкіндік бар? Осының бәрін Ақорданың алдына дәлелдеп шығатын тағы бір Сәтбаев секілді мықты ғалым керек – ау. Қазір Есіл өзенін Аралға бұрсақ деп жатқандар бар. Бірақ Есілдің біраз суы Аралға жеткенше буланып ұшып кетеді. Азғантай су жұғынға жұрнақ болмайтыны белгілі. Әрине, жолдағы елдімекендерге тиімді болары сөзсіз. Бірақ Аралды құтқарып қалады деу, артық әңгіме. Бізге керегі, «Ертіс -Қарағанды» каналын Жезқазғанға тартып, ары қарай Аралға жеткізудің қамын ойлау керек. Сонда Аралды суға тотыру толықтай шешіліп қалмақ. Ал, каналдың бойында қаншама елдімек бой көтеріп, қаншама адамға жұмыс табылар еді. Жезқазғанмен Арал арасына не бәрі он шақты су айдайтын насос бекеті салынса жетіп тұр.
