Өткен жылдың 17-18 мамыр күндері президент Тоқаевтың Қытайға ресми сапары аясында – екі елдің арасында 30 күн, 180 күн аралығында – 90 күн ҚЫТАЙЛЫҚТАРДЫҢ біздің елге ВИЗАСЫЗ КІРУІНЕ рұқсат беретін құжатқа қол қойды.
Ал 10-шы қарашадан бастап қытайлықтар елге 30 (180 күн аралығында 90) күнге визасыз кіре бастады.
Негізінен жоғары билікте отырғандар басында қытайлықтарды 3 күнге (72 сағат) визасыз кіргізді, сосын 2022 жылдың шілде айында 14 (180 күн ішінде 42) күнге визасыз кіргізе бастады (в одностороннем порядке).
Қаз-н респуб-сы Ұлттық статистика бюросының ақпараты бойынша 2021 жылы біздің елге 17 700 қытай кірген болса, 2022 жылы 45 200 қытай Қазақстанға кірген, өсім – 2,5 есе.
Енді қараңыздар сол 45 200 қытайдың 78,7 проценті (35 600 қытай) Қаз-ға бизнес және жұмыс барысымен келген, ал қалған 9 600 қытай анкетада жеке жұмысыммен келдім деп көрсеткен.
Яғни биліктің қытай туристерін елге тартып, қыруар пайда табамыз деуі бос сөз.
Ал егер біз визаны сақтап қалып, консулдық сбор 50 доллардан әр қытайға төлеткенде, гипотеза түрінде 1 млн адам Қытайдан турист ретінде келсе 50 млн доллар мемлекет қазынасына түсер еді – бұл теңгеге шаққанда – 23 млрд 100 млн тенге.
Қытайда тұратын қандастарымыз визасыз режимнен кейін Қазақстанға еркін келе алады деген де бос сөз, себебі Қытай билігі кімге паспорт берсе ғана сол адам шет елге шыға алады.
Қытайлықтардың Қаз-ға визасыз кіруі салдарынан 2022 жылдың ақпанынан 2023 ж-дың қаңтар айы аралығында Қазақстанда тіркелген Қытай компанияларының саны 2 900 ден 3 300 ге дейін өскен.
Бұл жолдастар экономикалық экспансияның бір белгілерінің бірі.
ЕКІНШІ ҮЛКЕН ПРОБЛЕМА – Қазақстанның Қытай алдындағы қарызы – бүгінгі күні 9 млрд доллар.
Ал халықаралық «Аид Дата» статистика агенттігінің зерттеген ақпараты бойынша біздің елдің Қытай алдындағы «жасырын» қарызы (2000 – 2017 ж-дар аралығында құралған) – 35 млрд долларға жеткен – бұл жерде мемлекеттік, материнский компаниялардың, дочкалардың және Квази гос. сектордың қарызы айтылып отыр.
Осы Тоқаевтың президенттігі кезінде – 2020 жылдың қараша айында Азиялық даму банкісі мен Азиялық инфраструктуралық инвестиция банкілерінен 1,5 млрд евро ҚАРЫЗ алдық – бұл банктердің артында да Қытай қаржы институттары тұр.
Қаз Респ Ұлттық статистика бюросының мәліметі бойынша 2022 жылдың қыркүйек айында біздің резиденттеріміздің Қытай инвесторларының алдындағы ақшалай қарызы 13 млрд 400 млн долларды құрады.
Қытай алдында ҚАРЫЗ БАТПАҒЫНА БЕЛШЕДЕН БАТУ ПРОБЛЕМАСЫН айтқан кезде мынаған ерекше НАЗАР аударуымыз керек
– ҚЫТАЙ ешқашан бекерден-бекер қарыздай көмек БЕРМЕЙДІ және ол берген ҚАРЫЗЫН ешқашан КЕШПЕЙДІ.
Осыған қатысты мыңдаған дәлелдер келтіруге болады:
Мысалы:
• Қарызға белшесінен батқан Греция билігі өздерінің Жерорта теңізіндегі «Пирей» портын Қытайға 436 млн долл-ға сатуға мәжбүр болды;
• Шри-Ланканы 20 жыл билеп–төстеген президент Раджапакстардың парақор семьялық кланы (өздері 8 ағайынды – Гатобая – президент, ағасы Махинда – премьер-министр, інісі Безил – қаржы министрі, кіші інісі Чамаль – парламент спикері – )
Солар Шри-Ланканың экономикасын Қытайдың 1 млрд 100 млн долл қарызына батырып ақыры аяғында қытай инвестициясына салынған ең ірі «Хамбонтота» аэропорты мен мұхит портын қытай меншігіне беруге мәжбүр болды.
2022 жылдың шілдесінде Шри-Ланкада бензин, азық-түлік, дәрі-дәрмек қымбаттағанда Халық Көтеріліске шығып, Раджапакстар кланын елден қуып шықты – сонда жаңағы семьялық клан қапшық-қапшық долларды ұшаққа тиеп елден қашып кетті,
АЛАЙДА қытайдың ҚАРЫЗЫ елдің мойнында проблема болып қалды ғой жолдастар!
• Зимбабвені 35 жыл басқарған президент Роберт Мугабе елді қытай қаржы-инвестициялық Қарызына батырып, ақыр аяғында алтын, платина, алмаз шығаратын ірі кен орындарын Қытайға беріп, қытай әскери базасын елге орналастырып, тіптен инфляция жеп қойған өз ақшаларынан айырылып – ЮАНДЫ ұлттық валюта қылып енгізуге мәжбүр болды.
• Қытай қарызына батқан Джибути өз жерлерін қытайлықтарға 20 млн долларға жалға беруге мәжбүр болып отыр.
Сонымен қатар біздің Ұлттық банктің ресми ақпараты бойынша Қытай Қазақстанға 21 млрд 300 млн долл инвестиция құйған.
Тек 2022 ж-дың он айында Қытайдан 1 млрд долларға жақын тікелей инвестиция келген.
Ал ресми емес ақпаратқа сүйенсек Қытайлықтар қазақ даласына 40 млрд доллардан астам инвестиция салған.
Астанадағы МФЦА (междунар фин центр Астана) халықаралық қаржы орталығында 25 млрд доллар уставной капиталмен Қытай отыр, қытайлықтар сол МФЦА арқылы біздің өте табысты және ликвидті құнды қағаздарымызды өз жеке меншігіне сатып алып жатыр – бұл да экономикалық экспансияның тағы бір түрі.
Бұл жерде 2015 жылы Қазақстанға Қытайдан көшіріп әкелеміз деген 52 заводы тағы бар.
Сол 52 заводтың 2015 – 2022 жылдар аралығында 4 млрд 453 млн доллар Қытай қаржысына 20 жоба іске асырылған, яғни 20 завод салынған.
((Сол 20 заводта қанша қытай, қанша қазақ жұмыс істеп жатыр???
Егер 20 завод салынған болса неге бізде 450 000 адам жұмыссыз, 2,5 млн адам самозанятый, фактический жұмыссыз, ((ойланатын жағдай))
Сол 52 заводттың қалған 15-ін салуға Қытай 5 млрд 326 млн доллар ақша бөлген, яғни жақын арада 15 қытай заводы тағы іске қосылады, ал қазақтың жұмыссыздық проблемасын ол заводтар шеше ме, бұл үлкен сұрақ, ал менің ойымша қазақ жұмыссыздары проблемасын Қытай шешпейді, себебі Қытайдың өзінде 150 млн адам жұмыссыз!!!
ШЫНДЫҒЫН АЙТУ КЕРЕК, экономист-қаржыгерлер біледі – «инвестиция» дегеніміз де қаржылық міндеттеме, себебі біздің елге құйылған инвестиция МОЛ ПАЙДАМЕН қытайға қайту керек, инвестицияның негізгі халықаралық экономикалық мақсаты – ПАЙДА ТАБУ!
Ал қытай инвестициясының негізгі жасырын, түпкі мақсаты – қыруар инвестиция арқылы экономикалық экспанция жасау және басқа мемлекетті экономикалық тәуелділікпен, бақылауға жеткізу.
Сіздер білесіздер экономикалық тәуелділік саяси тәуелділікке апарады!!!
Нұртаза Қадырниязов
Экономист-сарапшы
